Cedynia to dziś niewielkie miasteczko, liczące niecałe 2 tys. mieszkańców, położone 80 km na południowy-zachód od Szczecina i najbardziej wysunięta na zachód miejscowość Polski. Najstarsza zapisana w dokumentach nazwa grodu – Cidini, pojawia się jeszcze przed rokiem 972. Dwa wieki później, w roku 1187, miejscowość nazywa się Zedin i Cedene, a w roku 1240 Ceden. Do wyzwolenia, w roku 1945, Cedynia nosiła niemiecką nazwę Zehden. Dzisiejsza jej nazwa jest zwyczajnym spolszczeniem.

Cedynia przeszła do historii jako miejsce dwóch wielkich historycznych walk: pierwszej w czerwcu 972 roku – a więc ponad tysiąc lat temu i drugiej w marcu roku 1945. Pierwsza bitwa, to klęska wojsk niemieckich, która miała miejsce za czasów pierwszego polskiego władcy księcia Mieszka I.

Jak podaje ks. Adam Naruszewicz w swojej „Historii narodu polskiego”… niewielka ilość historycznych wzmianek nie pozwalała na pewne do końca rozstrzygnięcie, gdzie się rozegrała i jaki miała przebieg bitwa cedyńska.

Współcześni historycy wojskowości przedstawiali też różne koncepcje jej przebiegu (m.in. Władysław Filipowiak, Benon Miśkiewicz). Co do jednego byli zgodni:

bitwa cedyńska z 24 czerwca 972 roku rozegrała się w dwóch fazach. Potwierdza to wprost w swojej kronice biskup Thietmar:… na podstawie badań topografii, uzbrojenia i taktyki wojskowej wczesnego średniowiecza oraz najnowszej analizy źródeł historycznych stwierdzono, że było to poważne militarne starcie, w którym po obydwu stronach uczestniczyło nawet do kilku tysięcy żołnierzy. Można też już dziś stwierdzić z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, że bitwa rozegrała się właśnie pod Cedynią.

Jej skala poruszyła do żywego cesarza … jak w swojej kronice relacjonuje Thietmar. Zwycięska bitwa z niepokonanym dotąd wojskiem niemieckim umocniła panowanie Mieszka na Pomorzu. Do XIII wieku obszary te należały do Polski. Jemu zaś samemu bitwa przyniosła sławę przebiegłego i mądrego stratega.

Późniejsza przynależność miasta do Brandenburgii oraz rodu von Jagow trwała kilkaset lat. Prawa miejskie otrzymało miasto dopiero w XIV wieku. Brak jest natomiast dokładnej daty i dokumentów, potwierdzających uzyskanie tych praw.

Druga bitwa, w marcu roku 1945, rozegrana została prawie tysiąc lat później. Wycofujące się wojska niemieckie, spodziewając się ataku na Berlin, zajęły teren w zakolu Odry. Obszar ten stanowił punkt wyjścia do kontrataku na tyły wojsk radzieckich i polskich prących w kierunku stolicy Niemiec. Rozlokowano tam więc stanowiska artylerii, broni pancernej i gniazda karabinów maszynowych. Niemcy mieli też zapewnioną obronę z powietrza. Terenu bronił doborowy pułk SS „Solar”, w składzie dwóch batalionów piechoty morskiej i jednego batalionu spadochroniarzy. Dowódcą obrony odcinka Odry, był obergruppenführer SS Erich von den Bach-Zalewski, ten sam, który w sierpniu 1944 roku pacyfikował Powstanie Warszawskie.

Od wschodu atakowały wojska radzieckie oraz 1 Samodzielna Brygada Moździerzy Wojska Polskiego. Przed atakującymi żołnierzami stanęło niezwykle trudne zadanie. Walki trwały kilka dni. W tym czasie oddziały niemieckie zostały całkowicie wyparte z przyczółka cedyńskiego i można było kontynuować zwycięski marsz na Berlin.

Po zakończeniu II wojny światowej Cedynia znalazła się w granicach Polski. Dziś to niewielkie miasteczko, położone przy granicy z Niemcami, staje się miejscowością nastawioną na turystykę. W mieście można zobaczyć wiele ciekawych zabytków – m.in.: kościół i klasztor z XIII wieku, ratusz miejski z XIX wieku i wieżę widokową z XIX wieku. Warto też zajrzeć do muzeum i cedyńskiego punktu informacji turystycznej.

Najciekawszy jest kościół p.w. Narodzenia NMP z przełomu XIII/XIV wieku. W jego wnętrzu znajdują się dwie płyty nagrobne oraz ołtarz barokowy z roku 1720. Ciekawy jest także klasztor cysterek pochodzący z XIII wieku. Klasztor zbudowano na sąsiadującym z grodem wzgórzu. Po reformacji i jego kasacie istniała tam szkoła dla panien szlacheckiego pochodzenia. Później przekształcony został w folwark, a następnie był siedzibą Poczty Królewskiej.

Ratusz, zbudowany w roku 1840, jest obecnie siedzibą Urzędu Miejskiego. Dzisiejszy ratusz wzniesiono na miejscu starego, wzniesionego tam w XVI wieku. W pobliżu ratusza znajduje się muzeum miejskie oraz punkt informacji turystycznej, gdzie można kupić m.in. monety pamiątkowe, znaczki, foldery, widokówki itp.

Muzeum zajmuje się na parterze kamienicy. Założone zostało w roku 1966 – w Milenium Państwa Polskiego. Placówka posiada zbiory z zakresu paleontologii, archeologii, etnografii, historii wojskowości i sztuki.

Herbem Cedyni jest tarcza o srebrnym polu, w którym znajduje się pół czerwonego orła brandenburskiego ze złotymi szponami i dziobem oraz pół czerwonego koła z pięcioma szprychami. Miasto najlepiej podziwiać można z wieży widokowej, górującej nad miastem.

Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski