Jędrzejów to małe świętokrzyskie miasteczko, a zarazem stolica powiatu jędrzejowskiego. Znane jest ono przede wszystkim z mieszczącego się tam Muzeum Zegarów, które niegdyś założone było przez jędrzejowskiego lekarza Feliksa Przypkowskiego. W muzeum tym wyeksponowane są nawet dwa zegary słoneczne, skonstruowane w roku 1895 przez wspomnianego lekarza.

Feliks Przypkowski przyszedł na świat dnia 22 maja 1872 roku w Jędrzejowie.  Zmarł on natomiast w dniu 24 września 1951 roku również w Jędrzejowie. Był to polski lekarz, miłośnik astronomii i starych zegarów. Jest on twórcą jednej z największych na świecie kolekcji zegarów słonecznych, która mieści się w jego domu w Jędrzejowie.

Osada Brzeźnica

Pomiędzy VII a XII stuleciem, na terenie dzisiejszego miasta Jędrzejowa istniała osada o nazwie Brzeźnica. W wyniku szeregu badań archeologicznych ustalono, że ludzkie osiedla musiały powstać tu zdecydowanie wcześniej. Jednym z takich przykładów są znalezione w pobliskiej miejscowości Skroniów, monety z podobizną rzymskiego cesarza Dioklecjana.

Po tym odkryciu

Po tym odkryciu badacze archeologiczni stwierdzili, że osada ta prowadziła ożywiony handel z Imperium Rzymskim. Było to zasługą dogodnego położenia Brzeźnicy. Brzeźnica bowiem usytuowana była blisko „szlaku bursztynowego”, który prowadził z Akwilei do Kłajpedy. Z Rzymianami handlowano skórą, wapieniem z Gór Świętokrzyskich, a także wyrobami snycerskimi.

Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki o Brzeźnicy, pojawiły się w dokumencie fundacyjnym tutejszego  klasztoru cysterskiego, wydanego przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janika w roku 1153. Pismo to ostatecznie zatwierdziło istnienie klasztoru cysterskiego, który został założony w 1149 roku, przez cystersów przybyłych z Morimond z francuskiej Burgundii. W e wspomnianym dokumencie, wymienione są rzeczowe nadania poczynione na rzecz tutejszych mnichów.

Nazwa

Nazwę osady zapisano w tych dokumentach po łacinie jako Brysinch. Tę nazwę do dziś zachowała rzeka przepływająca przez Jędrzejów. Według tradycji, późniejsza nazwa miejscowości, została nadana na cześć przybyłego z Francji mnicha Jędrzeja, który uczył polskie biedne dzieci za darmo rachunków i geografii.

Zjazd książąt

Na przełomie lat 1166/1167, odbył się tutaj wielki zjazd książąt z okazji uroczystego poświęcenia kościoła klasztornego. Był to przebudowany kościół świętego Wojciecha, który to wspomniani mnisi przebudowali nadając mu wezwanie Najświętszej Maryi Panny. Wystawiony wtedy dokument nie mówi już o Brzeźnicy, ale nazywa tę miejscowość Andrzeiow. W początkach państwa polskiego, okolice Jędrzejowa wchodziły w skład ziemi krakowskiej. Rzeka Nida, była granicą kościelną między diecezjami gnieźnieńską a krakowską. Podczas rozbicia dzielnicowego zapoczątkowanego przez Bolesława Krzywoustego w roku 1138,  Jędrzejów wchodził do Dzielnicy Sandomierskiej.

Książę Bolesław Wstydliwy

Jędrzejów stał się miastem w dniu 16 lutego 1271 roku, kiedy to książę Bolesław Wstydliwy założył to miasto na prawie magdeburskim. W jędrzejowskim klasztorze cystersów, przez pewien czas mieszkał Tadeusz Kościuszko. Tutaj ze swoimi wojskiem przygotowywał się on do bitwy pod Denisowem. Książę Józef Poniatowski zgłosił się tutaj do wojska Kościuszki, jako ochotnik.

Powstanie w roku 1794

W powstaniu brało udział wielu mieszkańców ziemi jędrzejowskiej, w tym Stefan Dembowski, dziedzic majątku Potok, jeden z najbliższych współpracowników naczelnika Kościuszki, który był desygnowany na jego następcę.

Rok 1830

Mieszkańcy Jędrzejowa od początku brali udział też i w powstaniu listopadowym, zapoczątkowanym dnia 29 listopada 1830 roku. Jednym z członków sprzysiężenia podchorążych, był związany z Jędrzejowem porucznik Ludwik Borkiewicz. Przed zamachem na wielkiego księcia Konstantego, w mieszkaniu Borkiewicza odbyła się narada spiskowców pod przewodnictwem Piotra Wysockiego. Żołnierze z regionu jędrzejowskiego weszli w skład 10 Pułku Pieszego pod dowództwem podpułkownika Piotra Wysockiego i brali udział w obronie warszawskiej Woli.

Rok 1863

W styczniu 1863 roku, gdy w dniu 22 stycznia wybuchło kolejne powstanie narodu polskiego, jędrzejowianie dołączyli do powstańców celem udaremnienia branki do carskiego wojska. Tutejszy ksiądz Walenty Witkowski, którego władze cesarskie określiły jako wroga państwa, sprzyjał Polakom pomagając im jako powstańcom. Walki tego styczniowego zrywu, trwały w okolicach Jędrzejowa półtora roku, którym dowodził sam Marian Langiewicz, dyktator powstania.

II wojna światowa

Podczas wojny obronnej 1939 roku, miasto zbytnio nie ucierpiało, ale ofiary wśród ludności były dość poważne. Utworzono tu getto dla ludności żydowskiej.  Kilkadziesiąt osób wywieziono z Jędrzejowa do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Niemcy wymordowali w sukcesywnych łapankach około 3000 mieszkańców Jędrzejowa, w tym całą ludność żydowską. W okolicy działały oddziały partyzanckie. Największym sukcesem partyzantów był udany zamach na gestapowca Helmuta Kappa. Aktu tego dokonała grupa ppor. Hieronima Piaseckiego ps. ”Zola”.

Dziś zwiedzając Jędrzejów, możemy delektować się jego specyficznym klimatem oraz szczególną atmosferą Muzeum Zegarów Feliksa Przypkowskiego.

Ewa Michałowska-Walkiewicz