Co jesienna Nagroda Nobla budzi rokrocznie u jednych zaskoczenie, u innych potwierdzenie, u trzecich żal, u jeszcze innych nie budzi nic. Co nie zmienia faktu, że jest to bardzo ekskluzywne i interesujące, wąskie grono obywateli tego globu.
Ilu Polska ma Noblistów? Odpowiedź jest prosta, mamy ich siedmiu (nagród osiem). Oto oni:
Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Maria Skłodowska-Curie dwukrotnie, Lech Wałęsa, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Olga Tokarczuk.
Z cyfrą siedem plasujemy się raczej blisko końca jak początku stawki państw europejskich, ale moglibyśmy znacznie wyżej, bowiem mamy ich, laureatów, w rzeczywistości o dziesięciu więcej. Oto lista wielkich nieobecnych:
– Tadeusz Reichstein (1897 – 1996), urodzony we Włocławku chemik. W 1950. otrzymał NN z medycyny i fizjologii za odkrycie kortizonu.
– Izaak Bashevis Singer (1904 – 1991), urodzony w Leoncinie pod Warszawą. Mieszkał w Polsce do 1935. W 1978. otrzymał NN z literatury.
– Józef Rotblat (1908 – 2005), urodzony w Warszawie. W 1938. obronił na Uniwersytecie Warszawskim doktorat z fizyki. W 1940. Wyjechał do Wielkiej Brytanii i w 1995. Otrzymał Pokojową NN za udział w pracach nad redukowaniem broni jądrowej. Podkreślał, że jest Polakiem z brytyjskim paszportem.
– Mieczysław Biegun, Menachem Begin, (1913 – 1992), urodzony w Brześciu nad Bugiem. Opuścił Polskę w 1940., został premierem Izraela w 1979. odznaczony Pokojową NN za podpisanie traktatu pokojowego z Egiptem.
– Leonid Kurwicz, urodzony w 1917. mieszkał w Warszawie, gdzie ukończył studia prawnicze. W 1940. wyjechał do USA, w 2007. otrzymał NN z ekonomii.
– Szymon Perski, Szimon Peres, urodzony w w 1923. w Wiszniewie, województwo wileńskie, wyjechał z Polski w 1934. Został prezydentem Izraela. W 1994. otrzymał Pokojową NN.
– Jerzy Szarpak, Georges Charpak, urodzony w 1924. W Dąbrowicy, województwo wołyńskie. Wyjechał do Francji w 1931. Otrzymał w 1992. NN z fizyki.
– Andrzej Wiktor Schally, Andrew Viktor Schally, urodzony w Wilnie w 1926. Syn generała Kazimierza Schally, szefa gabinetu prezydenta RP Mościckiego. Po wybuchu II Wojny Światowej wyjechał z Polski. W 1977. otrzymał NN z medycyny.
– Roald Hoffman, urodzony w 1937. w Złoczowie, województwo lwowskie. Wyemigrował do USA w 1949. Otrzymał w 1981. NN z chemii.
– Albert Abraham Michelson (1852 – 1931), urodzony w Strzelnie. Zmarł w Pasadenie, USA. Otrzymał NN z fizyki.
Cała dziesiątka urodziła się w Polsce, miała obywatelstwo polskie i częściowo zdobywała w Polsce wykształcenie, język polski był dla większości językiem macierzystym lub drugim. Ale nie ma ich tak na liście polskich laureatów Nagrody Nobla.
Doprawdy osobliwa, żeby nie powiedzieć, niezrozumiała nieobecność. Przykładowo Maria Curie-Skłodowska nigdy nie miała polskiego obywatelstwa, była carską poddaną. Polskę opuściła w wieku 24 lat, została obywatelką Francji i jest razem z mężem dumą tego kraju. Podobnie Henryk Sienkiewicz, również był carskim poddanym. Czesław Miłosz miał obywatelstwo litewskie, wiele jego dzieł powstało w języku angielskim, a pytany o narodowość podkreślał, że jest Litwinem mówiącym po polsku. Wiele państw, przykładowo Niemcy, uznaje za swoich laureatów Nagrody Nobla Żydów, którzy pochodzili z innych państw, ale otrzymali niemieckie obywatelstwo.
Trudno nieobecność urodzonych i w większości wychowanych w Polsce Żydów polskich obywateli, na liście laureatów Nagrody Nobla zrozumieć, a mówiąc prawdę trochę wstyd.
Andrzej Szmilichowski
