Tak, Szwecja to niewątpliwie dumny kraj. Chociaż nad tą dumą zawisły ostatnio ciemne chmury, pozostawiając na szwedzkiej fladze plamy, które bardzo trudno będzie usunąć w przyszłości. Problemy z cudzoziemcami, walki grup przestępczych, palenie Koranu i podobne incydenty nie są pozytywnymi zjawiskami i dalekimi od chwalenia się. Te dotychczas nieznane, negatywne zmiany, umieszczają Królestwo szwedzkie na pierwszych stronach codziennych gazet na całym świecie. Ale podobne problemy mają przecież inne państwa i o tym tak głośno się nie mówi. Dlatego, że Szwecja zawsze była wzorem dla innych. Przykładem ładu i porządku. Aż tu nagle wszystko odwróciło się do ”góry nogami”.

Szwedzi znani z wynalazków, starają się wynaleźć cudowną metodę uzdrowienia kraju. I jakby czekają na magiczny detergent, który usunie te hańbiące plamy na żółto-niebieskiej fladze.

Szwecja to potęga. ABBA, IKEA to niewątpliwe piękne wizytówki. Ale na co dzień spotykamy się z wieloma rzeczami wynalezionymi przez Szwedów, które ułatwiają codzienne życie ludziom na całym świecie. SZWEDZKIE WYNALAZKI. Od tych wielkich do tych mniej znaczących. Wymyślono je przed wieloma, a nawet setkami lat temu, jak również i niedawno, tuż obok nas. Mówi się, że „potrzeba jest matką wynalazków”. A przecież ten slogan można udoskonalić i powiedzieć, że „Szwecja to matka wynalazków”. Tych małych i tych dużych, które  ratują miliony ludzkich istnień, a rzeczy i problemy nie do rozwiązania stały się nagle „codziennością” pomagającą w naszej pracy.

Opisując te szwedzkie sukcesy czuję się zobowiązany umieścić na pierwszym miejscu najsłynniejszego (być może zaraz po Królu), Szweda, o którym pisze się we wszystkich encyklopediach i  podręcznikach szkolnych. Który co roku jest wspominany w związku z przyznawaniem prestiżowych nagród. Chodzi oczywiście o Alfreda Nobla, wynalazcę, poliglotę. Zyskał sławę przede wszystkim przez zrewolucjonizowanie przemysłu budowlanego. Bo trudno sobie dzisiaj wyobrazić budowanie tuneli, czy kruszenie skał bez dynamitu. Chociaż już wcześniej znano niezwykle silny środek wybuchowy, w postaci nitrogliceryny – cieczy, która często eksplodowała  niekontrolowana, gdyż była niezwykle wrażliwa na wstrząsy i uderzenia. W roku 1866 Alfred Nobel wynalazł dynamit bezpieczny, łatwy do transportu materiał rozsadzający najpotężniejsze skały. Pakowano dynamit w tak zwane laski zakończone lontem. Lont to łatwopalny sznurek, który w zależności od długości podpalał laskę dynamitu i wywoływał wybuch. Można też było uruchomić wybuch za pomocą iskry z generatora podłączonego kablami do lasek dynamitu. Już w roku 1868 produkowano go około 1000 ton rocznie.

Ponad 100 lat przed Alfredem Noblem, bo w roku 1724 sławę osiągnął geniusz Anders Celsius. Wpadł on na pomysł oznakowania skali termometru. Dzisiaj nawet nie zastanawiamy się nad tym wynalazkiem, ale ponad 300 lat temu było to mistrzowskim osiągnięciem. Mówiąc krótko: początek wrzenia wody to 100°, a moment zamarzania to 0°.Wydaje się dzisiaj to niezwykle proste, ale nikt przed nim na to nie wpadł. Swe doświadczenia i wyniki badań opublikował w 1742 roku. Termometry działające zgodnie z ideą szwedzkiego wynalazcy używamy do dnia dzisiejszego.

Kto by przypuszczał, że właśnie Szwedom zawdzięczamy wiele ikonicznych, trudnych do pominięcia, niezbędnych w dniu dzisiejszym  wynalazków. Szwedzkie innowacje ułatwiają życie na co dzień. Ten niesamowity dar do szukania wynalazków stawia Szwecję na piątym miejscu wśród wiodących nowoczesnych krajów. Na czele są Stany  Zjednoczone, Południowa Korea i Niemcy. Kraje skandynawskie  uzupełniają tę elitarną listę. Finlandia zajmuje 4 miejsce, a Szwecja 5.

Już na początku XX wieku zadziwił cały świat Lars Magnus Eriksson. Wniósł znaczący wkład w rozwój telefonii. Powstała firma o jego nazwisku ”LM ERIKSSON”, która zatrudnia dzisiaj ponad sto tysięcy  osób na całym świecie. To właśnie młody Eriksson już w wieku 17 lat  zaprojektował swój własny pierwszy telefon. Bagatelna, wydawałoby się dzisiaj, prosta konstrukcja przypominająca zabawkę dla dzieci, a składająca się ze świńskiego pęcherza, metalowej płytki, elektromagnesu i szpilki. Wszystko połączył kabelkiem elektrycznym, czyniąc to światowym osiągnięciem w dziedzinie telekomunikacji. Już w roku 1878 Lars Magnus Eriksson rozwinął sieć sprzedaży telefonów. Popularność telefoni rozwijała się lawinowo i nastąpiło zapotrzebowanie na centrale telefoniczne. Eriksson ulepszył konkurencyjne projekty i stworzył pierwszą na świecie automatyczną centralę telefoniczną. Opracował też słuchawkę do telefonu, która zawierała słuchawkę i mikrofon w jednej części, którą można było trzymać w jednym ręku, skutecznie konkurując z wcześniejszymi modelami.

W ścisłej czołówce szwedzkich wynalazców nie można zapomnieć o  Gustavie de Laval, który skonstruował turbinę napędzaną parą wodną. Para wdmuchiwana była na koło z zainstalowanymi płytkami  i powodowała obrót. Opatentował ją w roku 1883. Konstrukcje turbin parowych jego pomysłu wykorzystywane są do dzisiaj w elektrowniach do napędu generatorów prądotwórczych. Gustav de Laval nie poprzestawał w swoich eksperymentach wynalazczych. Wkrótce po sławnej turbinie, wynalazł sławną wirówkę do mleka. Wcześniej mleko było odstawiane, aż tłuszcz w postaci śmietany  wypłynął na powierzchnię i mógł być zebrany do innego pojemnika. Zasada separatora do mleka polegała na wykorzystaniu siły odśrodkowej w szybko obracającym się pojemniku. Gęstsza substancja, czyli śmietana, osadzała się na ściankach wirującego pojemnika, a ta wodnista w postaci odtłuszczonego mleka spływała  na dół naczynia. Separator, czyli wirówka do mleka, umożliwiała rozdzielenie cieczy o różnych gęstościach. Separator w końcowej wersji posiadał dwie rurki wylotowe – jedna do śmietany, a druga do odtłuszczonego mleka. Ta prosta, ale genialna konstrukcja, w dodatku tania w produkcji, spowodowała, że separatory znajdowały się w wielu gospodarstwach. Sam pamiętam, jak jeździłem w Polsce do dziadków na wieś na początku lat 60. ubiegłego wieku i w mleczarni  była taka wirówka napędzana korbą ręczną, gdyż ta wieś nie posiadała jeszcze elektryczności.

Wszystkie te urządzenia obrotowe potrzebowały następnego wynalazku – łożyska kulkowego, które w znacznym stopniu ułatwiały obroty i zmniejszały awaryjność. Tego zadania podjął się Sven Wingquist. Licznie powstające fabryki używały wielu systemów transmisyjnych napędzających, które szybko się zużywały i przegrzewały. Jego pomysł użycia łożyska kulkowego zapewnił niemal bezawaryjną pracę. Sven Wingquist opatentował łożysko w roku 1907 i założył firmę Svenska Kullagerfabrik SKF, która zatrudnia dzisiaj 43.000 pracowników na całym świecie. Łożyska kulkowe odgrywają  dzisiaj niezwykłą rolę przy produkcji na przykład rowerów, samochodów, silników oraz przy wszystkich urządzeniach mechanicznych, które mają momenty obrotowe.

Skoro poruszyliśmy temat maszyn niezbędne stały się narzędzia do ich montowania. Mowa o nastawnych kleszczach do rur, po szwedzku zwanych rörtång. Jego pomysłodawcą był Johan Petter Johansson, który parę lat później, w roku 1892, z konieczności wynalazł klucz nastawny zwany skiftnyckel. Obydwa swe wynalazki opatentował.

Przy produkcji maszyn wzrosło zainteresowanie ubraniami roboczymi. Czas się liczył na każdym kroku. Nawet w przebieralni. Zapinanie guzików w kombinezonach robotników trwało zbyt długo.  Wymyślono zamek błyskawiczny. To kolejne rozwiązanie, które używamy na co dzień. Pomysłodawcą i wynalazcą był Szwed, Gideon Sundbäck. Sukces jego pomysłu polegał na tym, że ząbki umieszczone były na dwóch taśmach, które potem bardzo łatwo można było przyszyć do ubrań. Zamek błyskawiczny opatentował on w roku 1851.

Wiele pomysłów nowatorskich i wynalazków trzeba było dokumentować. Szwed Andreas Tengwall w roku 1890 wynalazł, a następnie opatentował segregator. Skonstruował on również czterodziurkowy dziurkacz w Szwecji znany jako hålslag.

W Szwecji również wynaleziono bezpieczną zapałkę. To Gustav Erik Pasch (1788-1862). Jego zapałki były super bezpieczne. Nie zapalały się tak jak już te istniejące, dosłownie o nic. Wcześniejsze zapałki były wykonywane z żółtego fosforu. Można je było zapalać pocierając o wszystko – o ubranie, o drewno, materiał, a nawet o własne ciało. Z tego właśnie powodu spłonęło wiele domostw i ludzi. Zapałki te były również bardzo trujące. W roku 1844 Pasch opatentował swą niezwykłą zapałkę, którą można było zapalić tylko pocierając ją o specjalną płytkę. Wnet powstała firma Svenska Tändstick AB, która znacznie później, bo w roku 1992, stała się SWEDISH MATCH AB.

Do wielkiego szwedzkiego sukcesu należy zaliczyć pierwszy na świecie RESPIRATOR. Wynalazł go Carl Gunnar Engström w 1950 roku. To urządzenie medyczne pomagające pacjentowi w oddychaniu. Respirator jest obecnie stosowany przy wielu różnych schorzeniach w których pacjent nie może z różnych powodów samodzielnie oddychać. Będąc przy urządzeniach ratujących życie, nie można zapomnieć DIALIZATORA, zwanego potocznie sztuczną nerką. Wynalazł ją Nils Alwall i użył po raz pierwszy we wrześniu 1946 roku. Wynalazek Alwalla był podstawą dla firmy Gambrio, która została założona w Lund w 1964 roku. Gambrio opracowało również inne technologie medyczne, w tym leczenie krwi poza ciałem pacjenta, oraz technologie krwi, które można rozdzielić na różne składniki. To urządzenie niezbędne dla pacjentów chorych na raka.

Następnym wynalazkiem, może nie związanym bezpośrednio z medycyną, ale często ratujący życie, to pomysł, który opracował Sven Bertil Aldman, a mianowicie trzy-punktową technologię pasów bezpieczeństwa, fotelików dziecięcych montowanych w samochodach, tyłem do kierunku jazdy. Wynalazł on również poduszki powietrzne (airbag) w samochodach, ratujące często życie podczas wypadku. Jego pomysły udoskonalone w Volvo przez Nilsa Bohlina stały się dzisiaj obowiązkowe w każdym nowo produkowanym samochodzie, aby uczynić go bezpieczniejszym. Volvo  szacuje, że dzięki trzy-punktowym pasom bezpieczeństwa uratowało się ponad milion istnień ludzkich.

Kolejny niezwykle ważny szwedzki wynalazek to lodówka absorpcyjna. Jeśli nie wiecie, skąd przymiotnik „absorpcyjna”, już tłumaczę – chodzi o to, że część tej lodówki absorbuje ciepło, aby ochłodzić wewnętrzną część. Wszystko za sprawą amoniaku. Baltzar von Platen i Carl Munters zaprezentowali swój wynalazek światu w 1922. Projekt wywołał furorę i został zakupiony przez firmę AB Arctic kilka lat później. Taki typ lodówki nie nadają się co prawda do użytku w domu, ze względu na toksyczność i przykry zapach amoniaku, ale z drugiej strony są niezwykle trwałe (mogą pracować kilkadziesiąt lat). Taka lodówka jest niezawodna w ekstremalnych warunkach.

Szwedzki wynalazek to też antynikotynowa guma do żucia, kartonowe opakowania do produktów spożywczych „Tetra Pack”. Szwedzi nie zatrzymywali się w swoich niesamowitych wynalazkach. Popularna technologia nowoczesnych komputerów, czy telefonów, to system przesyłania informacji BLUETOOTH.

Warto pamiętać też o testach wykrywający wirus HIV, czy PACEMAKERN czyli symulatorze serca, zwany również potocznie „rozrusznikiem”. Wynalazł go Rune Elqvist. Opracował on sztuczny rozrusznik serca na baterie. Jego pacemakern został użyty przez chirurga Åke Senninga w sztokholmskim szpitalu.

Kiedy szwedzka socjolog Aina Wifalk zachorowała na polio, zaczęła pracować nad urządzeniem, które zwiększy jej mobilność – chodzenie o kulach było bowiem bardzo męczące dla rąk. Tak właśnie powstał chodzik, zwany też balkonikiem. Urządzenia te są do dziś wykorzystywane przez osoby starsze, niepełnosprawne i mające problemy z mobilnością. Wifalk nie opatentowała swojego wynalazku, gdyż chciała, by trafił do jak największej liczby potrzebujących.

Pierwszy w historii telefon komórkowy powstał też w Szwecji, już w roku 1956. Został on stworzony przez istniejącą już gigantyczną firmę telekomunikacyjną LM Eriksson. Prototyp ważył 40 kilo, a kosztował tyle co nowy samochód. Szwedka Johanna „Ninni” Kronberg to wynalazczyni mleka w proszku. Już w roku 1937 zrewolucjonowała pożywienie dla dzieci i założyła firmę Semper AB. To znana dzisiaj na całym świecie sieć handlowa z jedzeniem dla dzieci.

Zgubienie się w dzisiejszych czasach graniczy z cudem, dzięki dobrodziejstwu wszechobecnej technologii, czyli GPS, który jest istotną częścią naszej codzienności. Wbudowane w telefony komórkowe, samochody i komputery są z nami bezustannie i dbają o komfort życia. Szwedzki wynalazca, Håkan Lans, ma zamiar wziąć technikę lokalizacji na kolejny poziom, aby stworzyć system automatycznej identyfikacji, która może być wykorzystania w branży morskiej.

USG jest tak powszechne, że ciężko sobie wyobrazić dzisiejszą opiekę zdrowotną bez tej technologii. Wraz z niemieckim badaczem Carlem Hellmuthem Hertzem, szwedzka lekarka Inge Edler opracowała współczesne elektrokardiogramy – USG Dopplera serca – które są integralną częścią monitorowania zdrowia układu krążenia. Pozwala badać rozwój płodu oraz stan narządów wewnętrznych. Stosuje się je także w leczeniu kamieni nerkowych, okulistyce (do redukowania objawów zaćmy), a także fizykoterapii. Ultradźwięki stosuje się również w konserwacji narzędzi medycznych i laboratoryjnych.

Do tej zacnej kolekcji dodajmy jeszcze parę pozycji jak Spotify – to cyfrowa platforma do odtwarzania muzyki, podcastów i filmów, która zapewnia natychmiastowy dostęp do milionów utworów i innych treści twórców z całego świata – wymyślili go Daniel Ek och Martin Lorentzon (2006). Także śruba napędowa do łodzi – John Ericsson (1836), lidokain – środek do lokalnego znieczulenia – Nils Löfgren (1941), Skype to oprogramowanie umożliwiające prowadzenie rozmów na całym świecie. Miliony użytkowników indywidualnych oraz firm używają Skype’a, aby prowadzić bezpłatne rozmowy video i głosowe (prywatne oraz grupowe), wysyłać wiadomości i udostępniać pliki innym użytkownikom Skype’a. Możesz korzystać ze Skype’a w najwygodniejszy dla siebie sposób — na telefonie komórkowym, komputerze lub tablecie– wynalazcą tego systemu jest Niklas Zennström (2003). Śrubę tytanową, którą wynalazł Per-Ingvar Brånemark i opatentował (1952) używa się w stomatologii. Kolorową kartę graficzną do komputera oraz tak zwaną ”myszkę” wynalazł Håkan Lans i opatentował w 1979 roku. Losec to produkt leczniczy. Wykazuje szerokie spektrum zastosowania przy chorobach   związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku. Zawiera omeprazol i hamuje jego wydzielanie. Opracował go Sven Erik Sjöstrand w zakładach farmaceutycznych Astra, opatentował w roku 1979.

Jak zauważyliście lista innowacji się nie kończy i nie ma granic. I mało brakowało, żebym zapomniał o wynalazku, z którym wiążę moje hobby – fotografowanie. W 1948 roku Victor Hasselblad zaprezentował aparat fotograficzny Hasselblad, pierwszą na świecie jednookularową kamerę średnioformatową z wymiennymi obiektywami i magazynkami filmowymi. Innowacja ta miała ogromny wpływ na fotografikę, nie tylko dzięki zainteresowaniu ze strony uznanych fotografów. Na początku lat 60. aparat Hasselblad wzbudził jeszcze większe zainteresowanie na całym świecie, gdy NASA (National Aeronautics and Space Administration) zdecydowała się używać go do dokumentowania swoich podróży kosmicznych. Stało się to po tym, jak astronauta Walter Schirra zaprezentował NASA aparat Hasselblad 500C i nawiązano oficjalną współpracę z firmą Hasselblad. Astronauta Michael Collins wykrzyknął ją spacerując w kosmosie w 1966 roku. A następnie podczas misji Apollo 11  i podczas pierwszego spaceru po Księżycu 21 lipca 1969 roku, do piersi astronauty Armstronga był przymocowany srebrny aparat  Hasselblad. Aparat ten został sprzedany za 660 tysięcy Euro na aukcji w Wiedeńskiej Galerii Fotografii Westlicht.

I na koniec, jak się mówi, ”wisienka na torcie”. Szwedzi wynaleźli dyble ogólnobudowlane. Umieszczane są one w otworze, w celu zwiększenia siły łączenia. Poprzez siłę rozporową oraz specjalną konstrukcję zapewnia konstrukcjom ogromną wytrzymałość. Krótko mówiąc, są to plastykowe kołki, które używamy przy wieszaniu  ciężkich przedmiotów na ścianie, na przykład szafek, półek lub obrazów. Dyble stosuje się na co dzień w budownictwie.

Przyszłość i dalsze osiągnięcia są nieznane. A drzwi do sukcesu szeroko otwarte. Rzadko który kraj na świecie daje takie możliwości naukowcom jak Szwecja. A więc do boju. Myślcie i wymyślajcie. Z wielkim zainteresowaniem będę śledził nowości innowacyjne.

Na marginesie. W roku 1999 wymyśliłem system otwierania i zamykania samochodów za pomocą telefonu komórkowego, ale wtedy chyba nie potraktowany zostałem zbyt poważnie. Miałem za mało ”siły przebicia”. Dałem pomysł, ale nie za bardzo znałem się na tej technologii. Nigdzie tego nie dokumentowałem. Ktoś inny ponad  dziesięć lat później wdrożył to w życie. I dzisiaj na całym świecie, w wielu samochodach, właśnie ten system uważany jest za super bezpieczny. Mogłem być bogaty, ale przegapiłem tę szansę. Cieszę się jednak, że pomysł ten nie przepadł.

A więc… młodzi, zdolni – do dzieła! I dobra rada. Dokumentujcie wszystkie pomysły i innowacje, przechowujcie je w segregatorach, bo nigdy nie wiadomo, co się może przydać, a nikt przecież nie wymyśla złych rzeczy.

Marek Lewandowski