Miasto Skarżysko-Kamienna, położone jest w centralnej Polsce, nad rzeką Kamienną oraz jej dopływami Kamionką, Bernatką i Oleśnicą. Leży ono na pograniczu Płaskowyżu Suchedniowskiego i Garbu Gielniowskiego, czyli jednym słowem na północnym obrzeżu Gór Świętokrzyskich.
Mówiąc o historii tego miasta, nie sposób nie wspomnieć o dokonaniach naszych przodków, które położyły solidny grunt w jego rozwój. Dzieje Kamiennej, jako osady mają swój początek w wiekach średnich, kiedy to osada ta stanowiła własność jednego z książąt dzielnicowych. Najstarszą dzielnicą późniejszego miasta Skarżyska, jest Milica. W dawnych dokumentach, wymieniona ona jest jako Milica-wieś, którą to Książę Kazimierz Sprawiedliwy podarował zakonowi Joanitów z Zagościa, jako dar wotywny. Ten akt nadania ziemi klasztorowi miał miejsce w 1173 roku. Pięć lat później natomiast, odbył się zjazd książęcy, na którym dokonał się podział skarżyskich włości na własność księcia Odrowąża oraz na własność klasztorną. Na wspomnianych gruntach klasztornych, powstała osada Klasztorna, na której początkowo mieszkały osoby usługujące opatowi zakonu. Z czasem jednak rozrosła się ona i mieszkały w niej całe rodziny parające się różnymi zawodami, nie koniecznie pozostającymi na usługach zakonu. Wspomniana osada Klasztorna, przekształciła się z biegiem lat w obecną dzielnicę miasta, Skarżysko- Kościelne, która w połowie XV stulecia, była podarowana klasztorowi cystersów. Zakon ten sprowadził do pobliskiego Wąchocka biskup krakowski Gedeon, aby prowadził on wszechpotężną akcję ewangelizacyjną mieszkańców tego miasta. Pierwsze zapiski historyczne na ten temat sporządzał Jan Długosz, a mianowicie pisał on o daninach, które musiała ludność czeladna oddawać zakonowi raz w miesiącu w postaci 30 jaj, 2 kogutów, 2 serów, 8 korców owsa i 4 korców jęczmienia. Z czasem jednak, zakonnicy klasztorni nakładali coraz to większe daniny na ludność. Chłopi byli zobligowani do oddania na rzecz cystersów co dziesiątą część snopową, a także ósmą część konopną swoich corocznych plonów. Gdy zaś ktoś nie mógł złożyć zakonowi takiego datku, powinien zapłacić mu 8 grzywien rocznego dochodu. Ludność z czasem musiała oddawać na rzecz zakonu całe swoje mienie zarówno w postaci ziemi, jak też i majątku ruchomego. W ten sposób cystersi byli właścicielami 25 wsi, o czym świadczą zapiski z końca XVI wieku. Przełomowym momentem rozwoju miasta, była budowa i oddanie do użytku w roku 1883, linii kolei żelaznej, łączącej początkowo nasze miasto z Dęblinem i Śląskiem.
Osada Kamienna
Większego znaczenia osada Kamienna nabrała dopiero z chwilą, gdy w 1885 roku nastąpiło uroczyste uruchomienie linii kolejowej iwanogrodzko-dąbrowskiej, która w Kamiennej rozgałęziała się na wschód do Ostrowca i Bodzechowa, a na zachód do Koluszek. Zbudowano w związku z tym stację kolejową II klasy, podczas gdy Kielce i Radom miały stacje klasy III. Stacja nosiła początkowo nazwę „Bzin”, choć zlokalizowana była ona na terytorium Kamiennej. Bzin, późniejsza dzielnica miasta, zapisała się w kartach historii Skarżyska poprzez usytuowanie na jej terenie fabryki żelaza z wielkim piecem i fryszerką. Wybudowanie na terenie osady dworca kolejowego spowodowało m.in. powstanie kilku średnich i małych zakładów przemysłowych. W 1905 roku, osada Kamienna powiększona została o sąsiednie wsie: Doliska, Zaporęba, Posadaj, Szczepanów, a także Nowy Bzin, co spowodowało, że mogła ona nosić już miano gminy. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, wybrano nowych radnych gminy Kamienna, a jej wójtem rada wybrała Antoniego Biernackiego, który swój urząd piastował oficjalnie do 31 grudnia 1922 roku z tym, że od 22 sierpnia tegoż roku do wyboru władz miejskich obowiązki wójta wykonywał Teofil Garbacz. Po okresie I wojny światowej, nastąpił odczuwalny ekonomiczny i polityczny rozwój gminy, co pobudziło mieszkańców Kamiennej do rozpoczęcia starań o nadanie praw miejskich. Na lata 80-te XIX stulecia, przypada powstanie jednego z większych zakładów w mieście, nazwanych Odlewnią Żeliwa i Emaliernią „Kamienna”. Właścicielem tegoż przedsiębiorstwa, był Jan Witwicki, a ten zakład pracy funkcjonował w Skarżysku ponad 100 lat. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów, podpisanego przez premiera generała Władysława Sikorskiego, nadano z dniem 1 stycznia 1923 roku prawa miejskie gminie Kamienna.
Zakłady zbrojeniowe
W roku 1922 centralne władze państwowe zadecydowały o wybudowaniu w Skarżysku-Kamiennej wielkiego zakładu zbrojeniowego o nazwie „Państwowa Fabryka Amunicji”. Rok 1924 to okres uruchomienia tej fabryki, której rozwój ściśle łączył się przez dziesięciolecia z rozwojem miasta i miał istotny wpływ na jego gospodarkę. Cały kompleks zbrojeniowy obejmował oprócz wspomnianej Fabryki Amunicji, Wytwórnię Węgla Aktywowanego i Zakład Chemiczny zwany potocznie Elaboracją, zajmujący się napełnianiem nabojów i pocisków wojskowych.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
