W 2017 roku zmarł w swoim domu na wyspie Fårö słynny reżyser Ingmar Bergman. Jeden z najbardziej niezwykłych ludzi kina.
W pierwszych latach po wojnie (1946-47) na ekrany polskich kin wprowadzono 10 filmów szwedzkich. Scenarzystą jednego z nich – Skandalu (Hets,1944) Alfa Sjöberga – był, o czym mało kto wówczas w Polsce wiedział, Ingmar Bergman. Równocześnie debiutował jako reżyser, ale początki jego kariery były u nas zgoła nieznane.
Dopiero na przełomie lat 1940. i 1950. zaczęły docierać pierwsze odgłosy, na ogół za pośrednictwem francuskich pism filmowych, wysoko oceniających np. Więzienie (Fängelse, 1949). Pierwsze, zamknięte pokazy filmów Bergmana ,,dla wtajemniczonych” miały miejsce pod koniec lat 1950. Prezentowano wówczas m.in. Letni sen (Sommarlek, 1951) i Wakacje z Moniką (Sommaren med Monika, 1953), pierwsze w Polsce – obok Ona tańczyła jedno lato (Hon dansade en sommar, 1951) – zachwycające przykłady ,,gier miłosnych” na łonie natury, nawiązujące do pejzażowej tradycji szwedzkiego kina niemego. Te dwa wczesne filmy miały polską premierę 1959, równocześnie z późniejszymi, głośnymi dzięki nagrodom w Cannes, jak Uśmiech nocy (Sommarnattens leende, 1955) i Siódma pieczęć (Det sjunde inseglet, 1957).
W ciągu dekady 1959-68 pokazano w Polsce w sumie 15 filmów Bergmana, w tym jego arcydzieło Tam gdzie rosną poziomki (Smultronstället, 1957). Kilka z nich, co prawda, tylko w wąskim rozpowszechnianiu t.zw. puli specjalnej dla DKF-ów i kin studyjnych (np. Okręt do Indiil – Skepp till Indialand, 1947 i Więzienie). Także w latach następnych wiele z kolejnych, coraz bardziej elitarnych, posępnych, trudniejszych w odbiorze dzieł Bergmana, trafiało nieomylnie do polskiego repertuaru, nie bez kozery uważanego wówczas za jeden z najlepszych na świecie. Równocześnie można było odnotować liczne publikacje jego scenariuszy, uważanych za pełnowartościową literaturę ,,do czytania”, poczynając od pierwszego wyboru (1973, rozszerzone wznowienia w 1978 i 1987), a także 2 tomów wspomnień autobiograficznych – Laterna magica (1987, wyd. pol. 1991) i Obrazy (Bilder, 1990/1993).
Bergman nie podejmował się realizacji filmów kinowych od roku 1982 (Fanny i Aleksander).
Nadal jednak pracował w teatrze i nie stronił od produkcji filmów dla telewizji, z których ostatnim była Sarabanda (2003). Jego scenariusze, w których odsłaniał i poddawał wiwisekcji coraz to inne strony swego życia prywatnego, były realizowane przez młodszych reżyserów, nierzadko blisko z nim związanych jak Liv Ullmann, czy syn Daniel.
Spora, reprezentatywna część jego twórczości filmowej, doczekała się w Polsce swoistego renesansu. Ambitny dystrybutor Roman Gutek wprowadził ponownie na ekrany swej niewielkiej sieci kin zestaw 10 filmów Bergmana, najpierw pokazanych na festiwalu w Cieszynie, później odbywających swoiste tournée po Polsce, wreszcie wydanych w imponującym zestawie na płytach DVD.
Wszystkie te fakty, w bogatej obudowie interpretacyjnej, z pełnym zapleczem biografii reżysera, znaleźć można w pracy habilitacyjnej Tadeusza Szczepańskiego ”Bergman” (trzy wydania: 1999, 2002, 2006). Warto również odnotować, że gdański teatrolog Monika Samsel-Chojnacka obroniła na UAM w Poznaniu pracę doktorską ,,Szekspirowskie inscenizacje Ingmara Bergmana w Dramaten”.
Aleksander Kwiatkowski
