Był uznawany za jeden z najpiękniejszych żaglowców dwudziestego wieku. Dar Pomorza – biała fregata, polski statek szkolny. ”Dar Pomorza” to żaglowiec rejowym, trójmasztowy, o długości 71 metrów, a z bukszprytem 91 metrów. Powierzchnia ogólna żagli to 1926 m kw.

Zbudowany został w 1909 roku jako „Prinzess Eitel Friedrich” w hamburskiej stoczni Blohm&Voss. Najpierw odbywał szkolne podróże: letnią (kandydacką, po wodach europejskich) i zimową (na Morze Karaibskie). Po I wojnie światowej przekazany został Francji w ramach reparacji wojennych. W latach 1922-1926 pojawiały się koncepcje wykorzystania fregaty – wówczas pod nazwą „Colbert” – do szkolenia, jednak planów tych nie zrealizowano. Na początku roku 1927 roku żaglowiec przejął baron Maurice de Forest, który planował jego przebudowę na jacht z napędem mechanicznym, jednak wkrótce zrezygnował i wystawił fregatę na sprzedaż.

Po zakupie przez Pomorski Komitet Floty Narodowej, żaglowiec, pod nazwą „Pomorze”, z trudnościami na skutek sztormowej pogody, przeholowano na przełomie 1929/30 pod dowództwem Konstantego Matyjewicza-Maciejewicza z Saint Nazaire do duńskiej stoczni w Nakskov. Tam został wyremontowany i przebudowany – m.in. wstawiono silnik spalinowy, wymieniono olinowanie i instalację elektryczną. Pod nazwą „Dar Pomorza”, nadaną dla upamiętnienia znacznego wkładu finansowego pomorskiego społeczeństwa, przybył do Gdyni 19 czerwca 1930 roku. Żaglowiec przypłynął do Gdyni w towarzystwie pierwszego szkolnego żaglowca  ”Lwów” i został przekazany Państwowej Szkole Morskiej.

Uroczystego chrztu, poświęcenia statku i bandery dokonał 13 lipca 1930 roku biskup Stanisław Okoniewski. Rodzicami chrzestnymi zostali: Minister Przemysłu i Handlu Eugeniusz Kwiatkowski oraz pani Maria Janta-Połczyńska, małżonka Leona Janty-Połczyńskiego, ówczesnego ministra rolnictwa i prezesa Wojewódzkiego Komitetu Floty Narodowej na Pomorzu.

”Dar P0morza” – chrzest. Fot. Archiwum

Po tygodniu „Dar Pomorza” wyszedł w swą pierwszą podróż szkolną z uczniami Państwowej Szkoły Morskiej, przeniesionej w tymże roku z Tczewa do Gdyni. Najsłynniejsze podróże szkolne „Daru Pomorza” to rejs dookoła świata (jako pierwszy statek pod polską banderą) między 16.IX.1934 r. a 3.IX.1935 r., oraz pokonanie Przylądka Horn – również jako pierwszy polski statek – co stało się 1.III.1937 r. Komendantem do 1937 r. był kpt.ż.w. Konstanty Maciejewicz, po nim kpt.ż.w. Konstanty Kowalski.

W sierpniu 1939 roku ”Dar” żeglował po Bałtyku. W drodze do Gdyni komendant kapitan Kowalski otrzymał radiotelegram polecający zawinięcie do najbliższego portu szwedzkiego. Fregata zawinęła do Oxelösundu 29 sierpnia. 1 września 1939 wybuchła druga wojna światowa.

3 września ”Dar Pomorza” przepłynął w asyście holownika do Sztokholmu, gdzie zacumował przy wyspie Beckholmen w zatoce Valdemarsviken w centrum Sztokholmu. Pozostał tutaj przez 5 lat. W odróżnieniu od okrętów podwodnych (”Sępa”, ”Żbika” i ”Rysia” oraz kutra patrolowego Służby Granicznej ”Batory”) fregata – jako statek szkolny – nie była internowana. Przez okres pobytu w Sztokholmie żaglowcem opiekowała się ”szkieletowa” załoga (6 osób) pod dowództwem radiotelegrafisty – późniejszego honorowego komendanta Alojzego Kwiatkowskiego. Pozostała część załogi żaglowca walczyła w tym czasie na frontach II wojny światowej.

Sztokholm. Polscy marynarze z okrętów podwodnych zaokrętowani na ”Darze Pomorza”. Fotografia ze zbiorów Wadka Słomy.

Jak wspominał jeden z marynarzy z okrętów podwodnych Wadek Słoma, w czasie gdy ich jednostka została przeholowana do doku w Sztokholmie, gdzie dokonywano naprawy, marynarzy zakwaterowano na ”Darze Pomorza”.

Po zakończeniu wojny, 20 października 1945, ”Dar” rzucił cumy z gościnnej wyspy w centrum, Sztokholmu i 24 października wpłynął do Gdyni – swojego macierzystego portu. Na jego podkładzie znajdowało się 37 osób: załoga, członkowie Polskiej Misji Morskiej oraz grupa 24 polskich kobiet, byłych więźniarek Ravensbrück, wracających po rekonwalescencji do Polski. Wraz z żaglowcem do portu w Gdyni przybiły polskie okręty podwodne “Sęp”, “Ryś” i “Żbik”.

17 czerwca 1946 roku wypłynął w pierwszy powojenny rejs pod dowództwem Kapitana Żeglugi Wielkiej Stefana Goradowskiego, który był komendantem fregaty do 1952 roku. Od 1953 komendantem został Kapitan Żeglugi Wielkiej Kazimierz Jurkiewicz, który dowodził fregatą do 1980 roku.

W 1967 roku ”Dar Pomorza” odbył rejs do Montrealu, gdzie miał zaszczyt reprezentować Polskę na Expo 67. Autor tego artykułu był uczestnikiem tego wspaniałego rejsu, jako uczeń Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni. W 1972 roku fregata wzięła udział w regatach ”Operation Sail 72” i wygrała je na wszystkich trasach i we wszystkich grupach.

W ostatni rejs ”Dar Pomorza” udał się w 1981 roku do Finlandii pod dowództwem Kapitana Żeglugi Wielkiej Tadeusza Olechnowicza. Starszym oficerem był mój przyjaciel z ławy szkolnej i pokładu ”Daru Pomorza” Kapitan Żeglugi Wielkiej Stanisław Hinz – późniejszy komendant ”Daru Młodzieży”. Dzisiaj właśnie ta fregata kontynuuje chlubną kartę szkolnictwa morskiego.

W dniach od 12 do 14 maja będzie można zwiedzać żaglowiec ”Dar Młodzieży”, który będzie cumował w centrum Sztokholmu. Obecnym komendantem ”Daru Młodzieży” jest Kapitan Żeglugi Wielkiej Artur Szymański.

Przy okazji chciałbym polecić młodym ludziom studia na Uniwersytecie Morskim w Gdyni. Studia te dają możliwości do pracy nie tylko na morzu, ale we wszystkich dziedzinach gospodarki krajowej jak i zagranicznej.

Andrzej Zięba

Asystent pokładowy i IV oficer ”Daru Pomorza” 1966-1972

————————————————————————————————

Słynne polskie żaglowce:

„Lwów” – 1869 (pod polską banderą 1920-1938)

”Zawisza Czarny” – 1902 / 1952 (zbudowany w Szwecji, pod banderą polską od 1934 roku)

”Dar Pomorza” – 1909 (pod banderą polską od 1929 roku, wycofany ze służby w 1982, od 1983 roku jako statek-muzeum zacumowany jest w Gdyni).

„Iskra” –1917 / 1981 (wybudowany w Holandii, pod banderą polską od 1926 roku, w 1981 roku oddany na złom, następcą pierwszej „Iskry” jest trójmasztowa barkentyna o tej samej nazwie w służbie od 1982 roku).

„Kapitan Borchardt” – 1917 (zbudowany w Holandii, w 2011 roku został kupiony od szwedzkiego armatora przez prywatną polską firmę).

„Generał Zaruski” – 1938 (dwumasztowy kecz gaflowy został zbudowany w 1939 roku w Szwecji, z inicjatywy generała Mariusza Zaruskiego, z powodu wybuchu wojny do Polski dotarł dopiero w 1946 toku. Od 2008 roku służy jako flagowy żaglowiec Gdańska.

„Kapitan Głowacki” – 1944 (żaglowiec jest przebudowanym poniemieckim kutrem dozorowym, zbudowanym na użytek  Kriegsmarine. Początkowo nosił nazwę „Henryk Rutkowski” i służył jako jednostka szkoleniowa polskich rybaków. W 1986 roku stał się flagowym żaglowcem szkoleniowym PZŻ. W 1997 roku zmieniono nazwę na „Kapitan Głowacki”, na cześć znanego popularyzatora żeglarstwa Włodzimierza Głowackiego. Został sprzedany firmie 3Oceans w 2020 roku. Obecnie jest remontowany.)

„Pogoria” – 1980 (barkentyna zbudowana w 1980 roku na zamówienie Telewizji Polskiej. Od 2021 roku jej armatorem został Pomorski Związek Żeglarski.)

„Dar Młodzieży” – 1981(trzymasztowa fregata,  flagowa jednostka Uniwersytetu Morskiego w Gdyni. Został zbudowany w Stoczni Gdańskiej).

„Oceania” – 1985 (żaglowiec badawczy zbudowany w 1985 roku dla Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk).

„Fryderyk Chopin” – 1992 (bryg zbudowany w 1992 roku dla Międzynarodowej Szkoły pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego).