W latach 70. XVIII stulecia, w Polsce pojawił się styl ogrodowy zwany zwyczajowo angielskim. Narodził się on na początku wspomnianego wieku na Wyspach Brytyjskich, ale dość szybko ogarnął liczne kraje Starego Kontynentu.
Styl angielski, ostentacyjnie przeciwstawiał się wszelkiej regularności ogrodów barokowych. Styl ten upowszechniał swobodne i nastrojowe kompozycje roślinne, mocno sprzężone z sentymentalnym sztafażem złożonym z różnych konstrukcji architektonicznych. One to nawiązywały często do antyku, średniowiecza, stylu wiejskiego, a także do zamorskich form egzotycznych. Styl ten miał swoje odbicie w zmianach sfery filozoficzno-ideowej, a niejednokrotnie też i estetycznej wizji ogrodu romantycznego.
W Polsce
Pierwsze ogrody w stylu angielskim zaczęły powstawać w Polsce na początku lat 70. XVIII stulecia, oczywiście w Warszawie. Wyróżniały się one bogactwem swojego ułożenia stylizowanych form kwiatowych i ich kolorystyką. Były to rzecz jasna ogrody Kazimierza Poniatowskiego założone na Solcu, Izabeli Lubomirskiej na Mokotowie, Izabeli Czartoryskiej na Powązkach, a także Michała Poniatowskiego w Jabłonnie. Wśród tych ogrodów arcyważne miejsce zajmuje ogród Arkadia, założona w 1778 roku przez Helenę Radziwiłłową w Nieborowie.
Oprawa ogrodu
Architektoniczną oprawę ogrodu Radziwiłłowej, opracował Szymon Bogumił Zug przy oczywiście zaangażowaniu księżnej. Pomysły architektoniczne szkicowali Jan Piotr Norblin i Aleksander Orłowski. Rzecz jasna dostosował się do wspomnianych rysunków i grafik Szymon Bogumił Zug, a później Henryk Ittar. Do zakładania ogrodu księżna Helena przystąpiła wiosną 1778 roku. Jednak ogród ten sukcesywnie rozwijała i komponowała, dodając do niego różne elementy i kombinacje przez ponad dwadzieścia lat, bo aż do swojej śmierci, mającej miejsce w 1821 roku.
Szereg budowli
Pierwszymi budowlami, które pojawiły się w ogrodach księżnej Radziwiłłowej jakie powstały na brzegu spiętrzonego w 1781 roku stawu arkadyjskiego, były Kaskada i Chata przy Wodospadzie. Nie wiele później powstał Przybytek Arcykapłana oraz Świątynia Diany z plafonem Norblina, wyobrażającym Jutrzenkę. W tym samym czasie powstał także Akwedukt. W latach 1785-1789 zbudowano na Wyspie Topolowej symboliczny Nagrobek Heleny Radziwiłłowej z sentencją łacińską. W latach dziewięćdziesiątych kontynuowano rozbudowę Arkadii pod dalej kierunkiem Szymona Bogumiła Zuga. Powstaje wówczas przylegający do Łuku Kamiennego Dom Murgrabiego i Domek Gotycki nad Grotą Sybilli. W ostatnich latach zostało urządzone we wspomnianej Świątyni wnętrze Gabinetu Etruskiego z neoklasycystycznym wystrojem i malowidłami Michała Płońskiego i Aleksandra Orłowskiego.
XIX wiek
Około 1800 roku, następuje zwrot księżnej ku estetyce ogrodu romantycznego. Zamierzenia księżnej z tego czasu realizował młody romantyczny wizjoner, Henryk Ittar. Powstał wtedy Grobowiec Złudzeń zbudowany na położonych za rzeczką Polach Elizejskich, Cyrk Rzymski no i Amfiteatr. Później powstaje ludowy Domek Szwajcarski kryjący w sobie baśniowe ,,wnętrza kryształowe”. W nim to księżna , umiejscowiła zabudowy arkadyjskiej wsi.
Baśniowość
W ten sposób Helena Radziwiłłowa wprowadziła do swojego ogrodu baśniowość, jak i ludowość. Warto jest w tym miejscu wspomnieć urządzone w 1814 roku w Domku Gotyckim ,,mieszkanie rycerza”, poświęcone synowi Michałowi Gedeonowi, bohaterskiemu generałowi wojska napoleońskiego. Wystrój tej budowli nawiązuje do romantycznych uniesień patriotycznych, w czasie tuż po utracie niepodległości przez nasz kraj.
Kolekcja
Helena Radziwiłłowa, zgromadziła w Arkadii bogatą kolekcję sztuki antycznej. Wśród jej zbiorów warto wyróżnić rzeźby i szereg kopii dzieł antycznych, średniowiecznych i renesansowych. Znalazły się w tutaj także Głowa Niobe, Popiersie Rzymianki, grecko-rzymskie stele, sarkofagi i urny grobowe, ozdoby ogrodowe, architektoniczne elementy lapidarne oraz rzeźby Śpiącej Ariadny, popiersie Meleagra, młodego Rzymianina, Trójnóg Stanisława Augusta, a także manierystyczny Maszkaron Guglielmo della Porta i hermy dłuta Michałowicza z Urzędowa.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
