Zamek w Będzinie, to średniowieczna warownia obronna wzniesiona w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego, ostatniego z dynastii Piastów. Jest on usytuowany w systemie tzw. Orlich Gniazd., na wzgórzu zwanym Czarną Przemszą.

Ten wspomniany zamek królewski, położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie proszowskim. Ale jego historia, sięga IX wieku. Już wtedy na Górze Zamkowej wzniesiono wspaniały obiekt, należący do plemienia Wiślan. Gród Wiślan i pierwotny zamek, był kilkakrotnie rozbudowywany. W miejsce obronnej palisady wzniesiono istniejący do dziś zewnętrzny wał podgrodzki, a wewnętrzny wał podgrodzia zrównano, celem utworzenia tam cmentarza.

Za czasów Wstydliwego

W drugiej połowie trzynastego stulecia, za czasów panowania Bolesława Wstydliwego, na terenie grodu wzniesiono kamienny stołp czyli wieżę, istniejącą do dzisiaj. W roku 1349, Kazimierz Wielki dobudował do niej zamek, który składał się z zamku górnego otoczonego dwoma pierścieniami murów oraz dolnego, z bramą wjazdową od strony północnej. W 1349 roku, pierwszy burgrabia będziński Wiernko, rezydował we wspomnianym zamku. Budowa zamku związana była z utratą Śląska, na rzecz Czech. Z niewiadomych przyczyn, Czesi uparcie stali aby ten obiekt szybko rozebrać.

Piętnasty wiek

W 1458 roku, tenutariuszem czyli starostą zamku był Stanisław z Pogórzyc, a następnie Benedykt alias Bieniasz Pogórski. W 1502 roku król polski Aleksander Jagiellończyk, zezwolił Stanisławowi Jarockiemu staroście sławkowskiemu wykupić zamek oraz miasto królewskie Będzin wraz z okolicznymi wsiami z rąk Bieniasza Pogórskiego.

Rok 1588

W sierpniu 1588 roku, zamek ten stał się miejscem pertraktacji, prowadzonych przez pełnomocników cesarza Rudolfa II z Polską, o zwolnienie uwięzionego po bitwie pod Byczyną Maksymiliana Habsburga, pretendenta do korony polskiej. Po załatwieniu wszelkich formalności, Maksymiliana przewieziono w dniu 6 września 1589 roku   na graniczny most na rzece Brynica pod Czeladzią. Habsburg już nigdy nie pretendował do polskiej korony, a ni też do Polski nie przyjechał.

Sam król Jan na zamku

Dnia 19 lub 20 sierpnia 1683 roku, zamek gościł Jana III Sobieskiego z żoną Marysieńką. Sobieski właśnie zmierzał z odsieczą pod Wiedeń. W dniu 15 września 1696 roku, na zamek przybył August II Mocn,y a w roku 1797 Stanisław August Poniatowski.

Czasy rozbiorowe

Po drugim rozbiorze Polski, zamek będziński wraz z posiadłościami ówczesny zarząd pruski podarował jednemu z Hohenzollernów na własność, który bezprawnie oddał go na mocy kontraktu z 19 lipca 1802 roku w wieczystą dzierżawę 96. mieszczanom będzińskim. Nadzór nad zamkiem powierzono kuratorom: Janowi Machurowskiemu i Jakubowi Jędrzejkowi.

Na co natrafiono

Przy kopaniu dołów pod drzewa natrafiano na groby, z których kilka furmanek kości ludzkich wywieziono na pobliski cmentarz. Odkryto także chodnik podziemny, prowadzący z zamku w stronę kościoła św. Tomasza. Gdy w roku 1825 pod walącym się murem zamkowym zginął jeden z mieszkańców Będzina, komisarz obwodu olkuskiego, niejaki Lauzański wydał polecenie zburzenia zamku aż do fundamentów.

Komisarz banku

W 1833 roku, przybył do Będzina w celu podźwignięcia tutejszego górnictwa komisarz Banku Polskiego, a także miłośnik pamiątek narodowych, hrabia Edward Raczyński. Gdy ujrzał on romantyczne zwaliska zamku postanowił go odbudować. Już w 1834 roku, zamek wrócił do świetności według projektu architekta i budowniczego włoskiego Franciszka Marii Lanciego, mieszkającego w Krakowie. Opracowując projekt odbudowy zamku wprowadził on do surowej, gotyckiej bryły tej budowli elementy romantycznej architektury pseudogotyckiej. Wycięto w średniowiecznych murach ślepe strzelnice, założono machikuły, zmniejszono grubość murów wieży czworobocznej, zaś w celu uzyskania większych powierzchni, wprowadzono duże, obramowane opaskami ceglanymi okna. Zamek miał zostać siedzibą szkoły górniczej. Zarząd Górniczy przeznaczył jednak zamek na salę modlitw, dla sprowadzonych w 1838 roku do Dąbrowy z Saksonii kilkudziesięciu górników.

Mury zamczyska

Mury zamku w Będzinie wzniesiono techniką „opus emplectum”, która polega na murowaniu zewnętrznej i wewnętrznej części muru z ociosanych bloków kamiennych, łączonych ze sobą zaprawą wapienną i wypełnianiu przestrzeni między nimi kruszonym kamieniem zalanym także zaprawą wapienną tworząc tak zwany rumosz. Podstawowym elementem murowym stosowanym do wzniesienia zamku, był dolomitowy kamień łamany.

A wokół mury

Zamek górny otaczały dwa przedzielone bramami mury obwodowe, pomiędzy którymi wiodła droga prowadząca na dziedziniec. Istniejący dziś jedynie w formie resztek fundamentów zamek dolny, znajdował się na zachód od całej bryły zamku. Posiadał on dodatkowy mur obronny, czworoboczną basztę i bramę wychodzącą na północ.

Ewa Michałowska-Walkiewicz