Łowicz, dziś miasto powiatowe, położone ponad osiemdziesiąt kilometrów od Warszawy – w kierunku Łodzi – przeżywa ponowny renesans. W mieście od kilku lat działają nowe ośrodki naukowe i oświatowe: Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Kolegium Nauczycielskie i Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych oraz Szkoła Zarządzania i Marketingu. Miasto jest też stolicą diecezji łowickiej, ważnym ośrodkiem turystyczno-krajoznawczym o znaczeniu ogólnokrajowym i wreszcie centrum regionu warzywniczo-sadowniczego – zamieszkiwanym przez ponad trzydzieści dwa tysiące mieszkańców.
W średniowieczu miasto było osadą targową przy przeprawie przez Bzurę, a pomiędzy XII i XVIII wiekiem własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Prawa miejskie otrzymało po roku 1342. Od wieku XV było ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym dóbr biskupich położonym na szlaku handlowym z Torunia do Lwowa. Szybki rozkwit miasta hamowały jednak liczne pożary. Najbardziej jednak ucierpiało w czasie najazdu szwedzkiego w połowie XVII wieku, kiedy to uległ zniszczeniu Zamek Prymasowski.
Później – od roku 1793 w zaborze pruskim, następnie od 1807 w Księstwie Warszawskim, od 1815 w Królestwie Polskim i wreszcie przez ponad sto lat w granicach imperium rosyjskiego. Po I wojnie światowej ponownie w Rzeczypospolitej.
Zwiedzanie miasta najlepiej rozpocząć jest w muzeum na Starym Rynku. W dziale sztuki polskiego baroku zobaczyć tam można stare meblarstwo, rzeźbę, wyroby artystyczne i tkaniny. W dziale historycznym zdecydowana większość eksponatów poświęcona jest dziejom Łowicza, a w dziale etnograficznym rozwojowi kultury ludowej księstwa łowickiego ze słynnymi na całym świecie łowickimi strojami, wycinankami i haftami.
Godna uwagi jest też bazylika katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja – dawniej kolegiata prymasowska, która de facto pełniła rolę katedry dla arcybiskupów gnieźnieńskich – prymasów Polski rezydujących przez wieki w Łowiczu. W jej dostojnym i majestatycznym wnętrzu odbywały się synody kościelne, gromadzili się dostojnicy duchowni i świeccy, decydujący o losach kościoła i państwa polskiego. W niej prymasi-interrexi przyjmowali posłów i ambasadorów przy Rzeczypospolitej. Do niej pielgrzymowali wreszcie królowie polscy i wybitne osobistości życia politycznego.
Pierwsza świątynia pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP ufundowana została w Łowiczu w roku 1100. W roku 1433 abp Wojciech Jastrzębiec nadał kościołowi tytuł kolegiaty i powołał przy niej kapitułę. Obecna katedra zbudowana została po wielkim pożarze w końcu XVI wieku. Odbudowany kościół był prawdopodobnie świątynią halową.
Kolejna przebudowa świątyni miała miejsce w połowie XVII wieku i wykonana została przez braci Tomasza i Andrzeja Poncini na zlecenie prymasa Macieja Łubieńskiego. Wówczas to nadano jej kształt bazyliki otoczonej zespołem wcześniejszych kaplic.
W czasie „potopu” Szwedzi ograbili kolegiatę, ocalało tylko to, co zostało pospiesznie wywiezione na Jasną Górę, a co stanowi obecnie trzon zbiorów katedralnych. Odnowioną po szwedzkich zniszczeniach świątynię konsekrował następnie, w roku 1668, prymas Mikołaj Prażmowski.
Kolejne zniszczenia kolegiaty miały miejsce w czasie II wojny światowej, a szczególnie w dniach wrześniowej bitwy nad Bzurą w roku 1939. Na skutek ostrzału artyleryjskiego spłonęły wówczas hełmy wież, dach, organy, ramy okienne oraz kilka zabytkowych obrazów. Najpoważniejsze zniszczenia usunięto jeszcze w czasie okupacji niemieckiej oraz zaraz po wojnie.
Ciekawe są również pozostałe świątynie Łowicza: parafialny Św. Ducha – późnogotycki z XV wieku, kościół pijarów NMP i św. Wojciecha – późnobarokowy z XVIII wieku, kościół i klasztor sióstr bernardynek – barokowy z XVII wieku, akademicki św. Leonarda i św. Małgorzaty z XVII wieku. Pięknie zachowały się również: dawny kościół i klasztor ojców bernardynów z XVI wieku – obecnie siedziba Kolegium Nauczycielskiego, dawny kościół i klasztor ojców dominikanów z XV wieku – obecnie siedziba zespołu szkół zawodowych, dawny dom zgromadzenia misjonarzy z XVII wieku – obecnie siedziba muzeum oraz archiwum państwowego i wreszcie wiele innych zabytkowych budowli – w tym dawny dwór dziekanów z fundacji W. Krajewskiego z końca XVII wieku – dziś rezydencja biskupa łowickiego.
Od roku 1995 Łowicz posiada unikalny na skalę kraju zespół znaków samorządowych, składający się z: herbu miasta /na błękitnym tle dwa białe pelikany zwrócone do siebie grzbietami, ze złotymi dziobami skierowanymi ku piersiom, rozdzielone „drzewem życia”/ – zwanego herbem małym, dalej herbu wielkiego – chorągwi miasta, flagi miasta, zespołu urzędowych pieczęci samorządu miasta oraz samorządowych atrybutów władzy miejskiej: łańcucha burmistrza miasta i laski przewodniczącego rady miejskiej.
Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski
