Budynek dawnej Szkoły Elementarnej, wzniesiony został przez Annę Sapieżynę z Zamoyskich w roku 1819. Pełnił on funkcję nowoczesnej szkoły szydłowieckiej w XIX wiecznej Polsce.

Dom pod Dębem jest budynkiem, który w swej historii kilkakrotnie pełnił funkcję oświatowe. Księżna Anna Sapieżyna powołała w Szydłowcu szkołę elementarną, w której zastosowano nowatorski system nauczania, wzorowany na metodzie angielskiego współtwórcy Josepha Lancastra. Był to tzw. system Bella-Lancastra. A  metoda nauczania polegała na organizowaniu masowego nauczania. Metoda ta, zwana systemem monitoralnym, polegała na nauczaniu przez nauczyciela pewnej grupy starszych dzieci (tzw. monitorów), które z kolei nauczały inne młodsze dzieci. Z tej też inicjatywy została zorganizowana jedna z nielicznych w tym regionie szkół elementarnych, stosująca nowoczesny system wspomnianej edukacji. System ten w ocenach ówczesnych był najlepszą metodą upowszechniania wykształcenia.

Z funduszy księżnej

W celu powołania tej szkoły, z funduszy księżnej Sapieżyny wybudowano murowany budynek szkoły elementarnej. W szkole tej uczyło się około stu uczniów.

Księżna Anna przekazała nauczycielowi szkoły bezpłatne mieszkanie znajdujące się w budynku szkolnym. Kasjerem odpowiedzialnym za zbiórkę funduszy na szkołę elementarną został radca miasta Szydłowca, Jan Rutkiewicz. Zajęcia w szkole trwały sześć dni w tygodniu i obejmowały naukę pisania, czytania, rachowania, ćwiczenia pamięci itp. Dwa razy w tygodniu (w środy i soboty) przeprowadzano zajęcia rekreacyjne, które miały wspomagać rozwój fizyczny dzieci. „Szkoła wzajemnego uczenia się”,  jak nazywano szkołę szydłowiecką, była placówką oświatową szczebla elementarnego o najwyższym poziomie nauczania i należała do największych osiągnięć oświatowych, jakie księżna Sapieżyna zainicjowała w dobrach szydłowieckich.

Kim była wspomniana księżna

Anna Jadwiga z hrabiów Zamoyskich księżna Aleksandrowa Sapieżyna, przyszła na świat dnia 1 sierpnia 1772 roku w Zamościu. Zmarła natomiast w dniu  27 listopada 1859 w Paryżu. Była to polska księżna, hrabina szydłowiecka, córka Andrzeja Hieronima Zamoyskiego, żona Aleksandra Antoniego Sapiehy. Była związana z nurtem patriotyczno-niepodległościowym, aktywna w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej mającej miejsce w roku 1794. Wówczas to utrzymywała bliskie kontakty z tworzącymi się we Włoszech Legionami. Po upadku powstania listopadowego, znalazła się na emigracji i związała się z obozem zięcia Adama Czartoryskiego. Dbała o finanse obozu Czartoryskich z tak wielkim zaangażowaniem, że historycy nadali jej miano „ministra finansów Hôtelu Lambert”.

Ewa Michałowska-Walkiewicz